Prymas
Stefan
WYSZYŃSKI
INie jestem ci ja ani politykiem, ani dyplomatą, nie jestem działaczem ani reformatorem. Ale natomiast jestem ojcem waszym duchownym.
Stefan Wyszyński
Fragment listu pasterskiego na ingres do Gniezna i Warszawy. Lublin, 6 stycznia 1949 r.
S
Stefan Wyszyński przyszedł na świat 3 sierpnia 1901 roku w Zuzeli, niewielkiej wiosce na pograniczu Mazowsza z Podlasiem. Przyszły przywódca Kościoła katolickiego w Polsce dorastał w chłopskiej rodzinie. Wydarzeniem, które położyło się cieniem na jego dzieciństwie, była śmierć matki. Stefan miał wtedy zaledwie dziewięć lat. Jak podkreślał, w dorosłym życiu jej brak zastąpiła mu Matka Boża Jasnogórska.
W 1910 roku wraz z rodziną przeprowadził się do sąsiedniego Andrzejewa. Od 1912 roku uczył się w Warszawie w gimnazjum Wojciecha Górskiego. Edukację kontynuował w gimnazjum w Łomży, które ukończył w 1917 roku.
"Moją szkołą zawsze pozostaje we wspomnieniach szkoła Wojciecha Górskiego w Warszawie. Jest to znamienna instytucja dla młodego ucznia, który może żyć w niezgodzie z nią jako uczeń, ale jako dorosły człowiek pamięta tylko same miłe rzeczy i sprawy", podkreślał po latach.
W pewnej chwili zwróciła się do mnie: ”Stefan, ubieraj się”. Włożyłem palto. Powiedziała wtedy: ”Ubieraj się, ale nie tak. Inaczej się ubieraj”. Spojrzałem na ojca pytająco. Później mi wyjaśnił.
Po wysłuchaniu, jak chwalono kiedyś pewnego biskupa, jego zachowanie w szkole, poważnie się zaniepokoiłem. Bo ja w latach szkolnych i dwóje brałem, i ściągałem, i – jak umiałem – to podpowiadałem.
W pokoju nad łóżkiem dzieci były dwa obrazy: Matki Boskiej Jasnogórskiej i Ostrobramskiej. Modliła się przed nimi cała rodzina, zwłaszcza wieczorami: długi pacierz i różaniec.
Z domu w Zuzeli pamiętam między innymi pierwsze – po obudzeniu się – wejrzenie przez okno na niedaleki Bug, którym płynęły wtedy berliny ze zbożem, ich białe płótna widziane z daleka.
Byłem dzieckiem wychowanym na „24 obrazkach z dziejów polskich”. Była to jedyna polska książka dla dzieci w mojej nadbużańskiej wiosce. Ojciec mój w długie ciemne wieczory, gdy już nie było obawy, że przyjdzie ktoś obcy, wyciągał tę książkę z ukrycia i uczył mnie na niej historii Polski, poczynając od Gniezna. Dawne to dzieje!
Stefan Wyszyński, Warszawa, 21 września 1979 r.
D
Do wyboru drogi duchownego zachęcała Stefana Wyszyńskiego już jego matka. Na łożu śmierci zwróciła się do niego z prośbą: "Ubieraj się, ale nie tak, inaczej się ubieraj". Sens tego tajemniczego przesłania wyjaśnił później Stefanowi ojciec.
W 1924 roku Stefan Wyszyński ukończył Wyższe Seminarium Duchowne we Włocławku. 3 sierpnia otrzymał święcenia kapłańskie z rąk biskupa Wojciecha Owczarka we włocławskiej bazylice katedralnej. Przyjął je po przebytej chorobie – był tak wycieńczony, że więcej kłopotu sprawiało mu stanie niż leżenie krzyżem.
Przełożeni Wyszyńskiego dostrzegli jego potencjał intelektualny i po roku posługi duszpasterskiej skierowali go na studia z prawa kanonicznego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Ukończył je doktoratem w 1929 roku.
Skoro wyświęcono mnie na oczach Matki, która patrzyła na mękę swojego Syna na Kalwarii, to już Ona zatroszczy się, aby reszta zgodna była z planem Bożym,
pisał, wspominając dzień swoich święceń.
Kiedy latałem po piaskach zuzelskch, nie myślałem, że Pan Bóg będzie żądał ode mnie tak wiele. Chciałem być maszynistą kolejowym, a Pan Bóg chciał czego innego.
Chciał dotrzeć z propozycjami ewangelicznymi do robotniczych środowisk. A we Włocławku z ks. Tywonkiem budowali osiedle po drugiej stronie Wisły dla bezdomnych. Wojna przerwała te prace.
Przed samymi święceniami zachorował, był w szpitalu. Podejrzewano tyfus, okazało się, że to zapalenie płuc. Lekarz powiedział mu: „Niech się ksiądz nie martwi, jeszcze ksiądz biskupem zostanie”.
W
Wybuch II wojny światowej zastał Stefana Wyszyńskiego we Włocławku. Już jesienią 1939 roku był poszukiwany przez gestapo. Biskup pomocniczy włocławski Michał Kozal, w trosce o jego bezpieczeństwo, nakazał mu opuszczenie miasta.
Wyszyński spędził większość wojny w ukryciu. Jego pierwszą kryjówką było Wrociszew. Czas, podczas którego był zmuszony ograniczyć swoją aktywność, wykorzystał na pracę naukową, w tym opracowanie kazań opartych na papieskich encyklikach społecznych. Latem 1941 roku wyjechał na Lubelszczyznę. W Kozłówce sprawował duchową opiekę nad dziećmi, które przybyły tam z Zakładu dla Niewidomych w Laskach, oraz towarzyszącymi im siostrami zakonnymi. Później, do czerwca 1942 roku, schronił się w Żułowie, z którego wyjechał do Lasek.
Pozostał w Laskach do końca okupacji niemieckiej. Służył jako kapelan w Zakładzie dla Niewidomych, prowadził wykłady i działalność konspiracyjną. Uczestniczył w Powstaniu Warszawskim jako kapelan szpitala w Laskach oraz w Zgrupowaniu Armii Krajowej "Kampinos". Z tego właśnie czasu zachował się kuferek na bańki lekarskie, które ks. Wyszyński przynosił pacjentom szpitala powstańczego w Laskach.
Ks. kanonik Wyszyński od początku sprawował opiekę duchową nad rannymi. Był jak balsam. Gdyby nie jego osobowość to, jestem przekonany, nie przetrwalibyśmy tego okresu.
P
Prymas Stefan Wyszyński jest oskarżany o antysemityzm, choć przeczą temu wszystkie fakty. Już przed wojną jako młody ksiądz uważał, że Żydzi, naród zasłużony dla ludzkości, powinni mieć własne państwo.
Z relacji ocalałej z zagłady Esther Grinberg wynika, że uratowali ją Polacy, którzy działali z inspiracji ks. Wyszyńskiego, zachęcającego do niesienia pomocy Żydom. Sam udzielał takiej pomocy podczas wojny jako kapelan na Lubelszczyźnie. Tworzenie gett dla ludności żydowskiej uważał za dzieło iście szatańskie, niepojęte dla normalnego człowieka.
Podczas wydarzeń marcowych w 1968 roku publicznie potępił propagandę nienawiści, którą nazwał nowym rodzajem rasizmu. Podziękował mu za to naczelny rabin Polski. Prymas uważał, że wspólnota dramatycznych doświadczeń Polaków i Żydów powinna ich otworzyć na wzajemne zrozumienie przeszłości i ufne spojrzenie w przyszłość.
Ofiarę Janusza Korczaka – pójścia z dziećmi do komory gazowej – prymas przyrównał do ofiary Chrystusa.
F
Fragment relacji ocalałej z Holokaustu Żydówki pochodzi z instytutu Yad Vashem w Jerozolimie.
Esther Grinberg urodziła się w 1918 roku w Międzyrzecu Podlaskim, tam podczas wojny przebywała w getcie, skąd w nieokreślonych okolicznościach wydostała się i trafiła do Warszawy. Tu była ukrywana przez nieznaną z imienia i nazwiska kobietę chrześcijańskiego wyznania.
W wywiadzie Esther Grinberg wspomina o ks. Stefanie Wyszyńskim, który podczas mszy przekonywał do niesienia pomocy Żydom uciekającym z getta. Filmowa notacja jest prezentowana w strefie opowiadającej o wojennych losach Stefana Wyszyńskiego i Karola Wojtyły na ekspozycji głównej Mt 5,14 Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego.
Słyszałam, jak podczas kazania ksiądz powiedział: Gdy zobaczysz ludzi uciekających od ognia, musisz wyciągnąć rękę, pomóc im. Ten ksiądz nazywał się Wyszyński.
Esther Grinberg
S
Stefan Wyszyński był pasterzem diecezji lubelskiej tylko przez dwa lata – od 4 marca 1946 roku – ale okres ten pozwolił mu zdobyć doświadczenie niezbędne w dalszej posłudze.
Jako biskup (wówczas najmłodszy w polskim Kościele) stanął przed trudnym zadaniem odbudowania zrujnowanej diecezji i odnowienia działalności Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Po latach wspominał, że z pobytu w Lublinie wyciągnął wnioski, które okazały się bardzo ważne dla jego działalności jako prymasa. Władzy ludowej naraził się, udzielając poparcia młodzieży szkół średnich, która zastrajkowała przeciwko udziałowi w propagandowym wiecu. Miał on być wyrazem poparcia komunistów w wyborach do Sejmu.
S
Stefan Wyszyński pod koniec 1948 roku otrzymał nominację na arcybiskupa gnieźnieńskiego i warszawskiego, a tym samym prymasa Polski. Początkowo wahał się i zastanawiał nad przyjęciem zaszczytu. Zadecydował jednak, że nie może sprzeciwić się decyzji papieża.
Ingres w katedrze gnieźnieńskiej odbył się 2 lutego 1949 roku. Wierni serdecznie witali nowego pasterza na jego drodze go Gniezna. Prymas Wyszyński kilka dni po zakończeniu uroczystości wyruszył do Warszawy, gdzie 6 lutego miał się odbyć jego drugi ingres. Niewiele brakowało, aby nie dotarł na miejsce. Urząd Bezpieczeństwa przygotował zamach na samochód prymasa. Na drodze za Witkowem została rozstawiona stalowa lina, na którą miało wpaść auto. Prymas wybrał inną trasę, a o stalową linę rozbiła się ciężarówka, którą podróżowali wierni chcący zobaczyć prymasa na kolejnym przystanku. Szczęśliwie żaden z pasażerów nie odniósł obrażeń.
Nowy prymas Polski musiał zmierzyć się z wieloma wyzwaniami. Nie miał jeszcze ugruntowanej pozycji w Kościele ani odpowiedniego autorytetu pośród polskiego episkopatu. Tymczasem władze komunistyczne wywierały coraz większą presję na Kościół.
„L’Osservatore Romano” 20 stycznia 1949 roku ogłosił oficjalnie o mianowaniu przez papieża arcybiskupa Wyszyńskiego prymasem Polski. 48-letniego prymasa czekała trudna misja obrony praw Kościoła przed mnożącymi się represjami władz komunistycznych.
K
Kościół w programowo ateistycznym Związku Sowieckim był obiektem prześladowań. Na całym obszarze europejskim Rosji funkcjonowały zaledwie dwie świątynie katolickie, duchowni padali ofiarą represji. Niewiele lepsza była sytuacja w litewskiej, łotewskiej i białoruskiej części ZSRR.
Stefan Wyszyński za swój obowiązek uważał pomoc Kościołowi na Wschodzie: organizował przewóz dewocjonaliów koniecznych do odprawiania mszy, wysyłał do ZSRR incognito duszpasterzy, których zadaniem było zbieranie informacji o sytuacji Kościoła. Jego uprawnienia sięgały jednak znacznie dalej. Od dwóch kolejnych papieży – Jana XXIII i Pawła VI – otrzymał specjalne, ustne uprawnienia do wyświęcania i odwoływania biskupów na terenie ZSRR. Z tej prerogatywy Wyszyński skorzystał, wyświęcając Jana Cieńskiego w 1967 roku na tajnego biskupa – jedynego na Ukrainie.
Do mnie należy – nawet paść na granicy polsko-sowieckiej, gdyby Bóg tego ode mnie zażądał.
Stefan Wyszyński na konklawe w 1978 roku
IIGdy będę w więzieniu, a powiedzą wam, że prymas zdradził sprawę Bożą – nie wierzcie!
Nigdy nie zdradziłem i nie zdradzę sprawy Kościoła, choćbym miał za to zapłacić życiem i własną krwią. Gdyby mówili, że prymas ma nieczyste ręce – nie wierzcie! Nigdy nie sięgałem po nic dla siebie. Gdyby mówili, że prymas stchórzył – nie wierzcie! Nigdy nie byłem tchórzem. Wolałbym zginąć, niż stchórzyć. Gdy będą mówili, że prymas działa przeciwko Narodowi i własnej Ojczyźnie – nie wierzcie! Kocham Ojczyznę więcej od własnego serca i wszystko, co czynię dla Kościoła, czynię dla niej.
Słowa prymasa Stefana Wyszyńskiego wypowiedziane w kilka tygodni przed uwięzieniem, 1953 r.
K
Komuniści po ugruntowaniu swojej pozycji w Polsce w wyniku sfałszowanych wyborów w 1947 roku skierowali uwagę na ostatnią niezależną instytucję – Kościół katolicki. Władza coraz mocniej ingerowała w jego życie. Do narzędzi represji wymierzonych w Kościół należały m.in. procesy przeciwko księżom oraz antykościelna propaganda.
Dążono także do rozbicia Kościoła. W tym celu wykorzystywano posłuszne władzy organizacje katolików świeckich oraz księży popierających komunistów.
Rząd nie będzie tolerował agresywnej postawy hierarchii kościelnej i ich prób wtrącania się do spraw państwowych. Nie dopuścimy do wykorzystywania zrzeszeń religijnych do walki przeciw władzy ludowej.
Prymas Wyszyński nadużył swojego autorytetu: podburzał wiernych, pielęgnował w klerze wrogość do państwa. Rząd musiał ukrócić działalność tej antypolskich wystąpień – zakazał prymasowi wykonywania jego funkcji.
14
14 kwietnia 1950 roku prymas Polski w imieniu Episkopatu podpisał porozumienie z władzami komunistycznymi. Kardynał Stefan Wyszyński chciał dzięki temu zapobiec dalszym prześladowaniom Kościoła katolickiego w Polsce.
Porozumienie normalizowało stosunki pomiędzy Kościołem a państwem. Rząd gwarantował m.in. nauczanie religii w szkołach oraz istnienie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i wydziałów teologicznych w Krakowie i Warszawie. Kościół z kolei zobowiązał się wezwać duchowieństwo do poszanowania władzy i współpracy przy odbudowie kraju. Duchowni mieli też "popierać wszelkie wysiłki zmierzające do utrwalenia pokoju".
Prymas Stefan Wyszyński był krytykowany za uleganie komunistom, ale w rzeczywistości za cenę niewielkich ustępstw zdołał na kilka lat ocalić niezależność Kościoła i tymczasowo odsunąć zagrożenie ataku wrogiej Kościołowi władzy.
Prymas uważał, że porozumienie mogło być buforem osłaniającym Kościół. A władza nie chciała normować tych stosunków, bo miała wówczas pełną swobodę działania.
Ci kapłani, którzy dali się znowu wplątać, już raz imię zamazane ponownie mazać. Oni dobrze wiedzą, że po to się tworzy takie zespoły, żeby rozsadzić duchowieństwo i hierarchię kościelną.
D
Decyzja o podpisaniu porozumienia z komunistami miała dla Stefana Wyszyńskiego dodatkowy, prywatny wymiar. Jego młodszy, przyrodni brat był żołnierzem podziemia antykomunistycznego.
W
Władze PRL w latach 1950-1953 nie zrezygnowały z walki z Kościołem katolickim. Systematycznie ograniczały jego udział w życiu społecznym, a przede wszystkim: starały się przejąć nad nim kontrolę.
Początkiem głównego uderzenia w Kościół był zainscenizowany proces biskupa Kaczmarka (aresztowanie na początku 1951 roku, rozprawa sądowa w 1953). Duchowny został oskarżony o udział w antypaństwowym spisku inspirowanym z Watykanu.
8 maja 1953 roku Episkopat Polski przyjął memoriał w odpowiedzi na ataki wymierzone w Kościół oraz próby podporządkowania go komunistycznym władzom. W ostatnich słowach pisma stwierdzali: "Rzeczy Bożych na ołtarzu cesarza składać nam nie wolno. Non possumus!". Te słowa stały się symbolem polskiego oporu wobec totalitaryzmu.
To jego „non possumus” zostało streszczone najbardziej w kazaniu, które głosił u św. Anny tuż przed aresztowaniem. Byłem tego świadkiem. Powiedział wtedy: „car nie usiądzie na ołtarzu”.
Akt oskarżenia skierowany jest nie tylko przeciwko mnie i mojej działalności. Na ławie współoskarżonych widzę tu bardzo bliskie mi osoby. Poczuwam się do autorstwa ich mylniej działalności.
Reżim postanowił wspaniałomyślnie pomóc przy budowie i odremontowaniu pałacu. W rzeczywistości chodziło jedynie o ułatwienie bezpiece penetracji wewnątrz pomieszczeń kardynała.
Kardynał Wyszyński stał się w Polsce duchowym i moralnym przywódcą całego narodu. Jego nieugięta postawa stanowiła dla komunistów nieprzezwyciężoną przeszkodę dla ich zamierzeń.
Za czasów mego pobytu w Polsce spotykałem się od czasu do czasu z raportami konfidentów na temat wypowiedzi kardynała, zapisków osobistych i jego życia codziennego.
Zrozumiałem, że klasztor, przed którym znajdujemy się, przeznaczony jest dla prymasa. Teraz brygady techniczne UB przystosowywali budynek do potrzeb bezpieczeństwa.
U
Uroczystość złożenia Jasnogórskich Ślubów Narodu Polskiego odbyła się 26 sierpnia 1956 roku w w sanktuarium maryjnym na Jasnej Górze. Była odnowieniem przyrzeczeń króla polskiego Jana Kazimierza Wazy, który trzysta lat wcześniej oddał kraj pod opiekę Matki Bożej i ogłosił ją Królową Korony Polskiej.
Prymas Stefan Wyszyński uroczystością złożenia Ślubów Jasnogórskich pragnął zapoczątkować Wielką Nowennę – program odnowy moralnej narodu po traumatycznych doświadczeniach II wojny światowej oraz stalinizmu. Był autorem tekstu przyrzeczenia, ale sam wciąż pozostawał przetrzymywany w miejscu internowania w Komańczy. W jego imieniu ślubowanie odczytał biskup Michał Klepacz, który w zastępstwie kardynała Wyszyńskiego pełnił obowiązki przewodniczącego Episkopatu Polski. Na miejscu przeznaczonym dla prymasa spoczywały białe i czerwone kwiaty.
Audycja przedstawia okoliczności napisania Jasnogórskich Ślubów Narodu Polskiego. Głos zabiera m.in. ojciec Jerzy Tomziński, ówczesny przeor Jasnej Góry, który przedostał się do prymasa Wyszyńskiego do Komańczy.
U
Uwolnienie prymasa Wyszyńskiego stało się jednym z symboli postalinowskiej odwilży. 26 października 1956 roku do Komańczy przybyli współpracownicy Gomułki, Władysław Bieńkowski i Zenon Kliszko, wysłani z misją przekazania prymasowi zgody na jego powrót do Warszawy. Kardynał Wyszyński wynegocjował z przedstawicielami nowego I sekretarza PZPR warunki normalizacji stosunków pomiędzy państwem a Kościołem i niedługo później powrócił do Warszawy.
Po trzech latach od uwięzienia ponownie pojawił się w oknie Pałacu Prymasowskiego, skąd pobłogosławił wiernych.
Odwilż po wydarzeniach października 1956 roku, uwolnienie prymasa i odsunięcie skompromitowanych księży stworzyły pozory normalizacji, jednak już na początku 1957 roku Jerzy Albrecht, zastępca przewodniczącego Rady Państwa, na spotkaniu z pracownikami MSW podkreślał: "W walce klasowej najważniejszą siłę stanowi Kościół katolicki. Tam trzeba werbować agentów jak przedtem, trzeba rozpracowywać jak przedtem wrogo działających księży, gdzie by oni nie byli".
Wyszyński apeluje o jedność narodu, biorąc na siebie zadanie uspokojenia nastrojów społecznych w obawie przed eskalacją podobną do tej, która doprowadziła do rewolucji na Węgrzech.
IIIMamy prawo po katolicku, w duchu nadprzyrodzonym, w atmosferze głębokiej modlitwy czcić tysiąclecie chrześcijaństwa Polski! (...) Czyniąc to, nikomu nic nie przeciwstawiamy, nikogo nie mobilizujemy przeciwko nikomu i nie organizujemy konkurencyjnej uroczystości. My się tylko modlimy!
Stefan Wyszyński
W
W listopadzie 1965 roku w trakcie sesji II Soboru Watykańskiego polscy biskupi wystosowali do wszystkich konferencji episkopatów listy, w których zapraszali do udziału w obchodach Millenium Chrztu Polski. Wśród nich znalazło się zaproszenie oficjalnie nazwane "Orędziem biskupów polskich do ich niemieckich braci w Chrystusowym urzędzie pasterskim". Komuniści nie wpuścili do Polski papieża ani żadnej z zaproszonych delegacji.
List do biskupów niemieckich był jednak szczególny. Zawierał analizę tysiącletnich stosunków polsko-niemieckich i kończył się słynnym zdaniem o przebaczeniu wzajemnych krzywd i prośbą o przebaczenie. Jedną z kwestii poruszonych w liście była także sprawa zachodniej granicy Polski, nieuznawanej przez Republikę Federalną Niemiec.
Treść listu stała się pretekstem do antykościelnej nagonki władz komunistycznych wymierzonej zwłaszcza w prymasa Wyszyńskiego, a nasilonej w związku ze zbliżającym się tysiącleciem chrztu, do którego kardynał przygotowywał społeczeństwo od 1957 roku programem duszpasterskim Wielkiej Nowenny.
Sonda przeprowadzona wśród młodzieży oraz wypowiedź Kazimierza Rusinka – polityka, członka Związek Bojowników o Wolność i Demokrację, byłego więźnia obozów koncentracyjnych.
Są tacy, którzy mówią, że właśnie na Millenium pokażą, że Polska jest bez krzyża, bez Ewangelii, bez Boga, bez Kościoła. Niech robią, co mogą, może dzięki temu lepiej pojmiemy zadanie, do któregośmy się zobowiązali.
P
Program obchodów millenijnych został oficjalnie zapoczątkowany 26 sierpnia 1956 roku wraz ze złożeniem Jasnogórskich Ślubów Narodu Polskiego, jednak ich kulminacja przypadła na rok 1966.
Obchody miały charakter przede wszystkim religijny, ale Episkopat zdawał sobie sprawę z ich politycznego odbioru w oczach władzy komunistycznej. Program obchodów tysiąclecia chrztu narodu polskiego udowadniał przywiązanie polskiego społeczeństwa dla Kościoła katolickiego. Komuniści postanowili konkurować z Kościołem i zorganizowali własne uroczystości tysiąclecia państwa polskiego.
Kiedy na przełomie 1965 i 1966 roku obchody, zarówno kościelne jak i państwowe, wchodziły w decydującą fazę, władze komunistyczne wzmogły antykościelne akcje propagandowe oraz utrudniały uczestnictwo w kościelnych inicjatywach. 3 maja 1966 roku na Jasnej Górze miała miejsce kulminacja kościelnych obchodów, której głównym punktem był akt oddania Polski w macierzyńską niewolę Maryi.
Finałem obchodów państwowych były natomiast uroczystości zorganizowane w Gnieźnie i Poznaniu w kwietniu 1966 roku oraz defilada wojskowa w Warszawie 22 lipca 1966 roku.
Sprawa jest w tym, że Kościół, a szczególnie kardynał Wyszyński, przeciwstawia Chrzest i Polskę Ludową! Ileż to razy wskazuje się, że Polska od wieków związana była z Zachodem. No to jest przecież określona wymowa polityczna!
Królowo Polski, my dzieci Twoje – z całej ziemi polskiej, jak również rozproszeni po całym globie – przychodzimy do Ciebie, aby wziąć udział w modlitwie dziękczynnej za dziesięć wieków obecności Twojej w dziejach Kościoła w Polsce.
IVNie byłoby na Stolicy Piotrowej tego Papieża Polaka, gdyby nie było Twojej wiary, niecofającej się przez więzieniem, cierpieniem, Twojej heroicznej nadziei, Twojego zawierzenia bez reszty Matce Kościoła, gdyby nie było Jasnej Góry.
Jan Paweł II do prymasa Wyszyńskiego, 23 października 1978 r.
L
Latem 1958 roku prymas Wyszyński przekazał ks. Karolowi Wojtyle informację o mianowaniu go na biskupa pomocniczego w Krakowie. Tak zaczęła się ich wspólna droga w nowe tysiąclecie Kościoła w Polsce, choć przyszły papież chyba nie do końca zdawał sobie z tego sprawy – po odebraniu dobrej nowiny, czym prędzej wrócił na kajaki do przyjaciół.
Stefan Wyszyński stał się mentorem Karola Wojtyły. Prymas dokonał swego rodzaju podziału: on miał zajmować się sprawami krajowymi, a metropolita krakowski miał reprezentować polski Kościół za granicą. Uczyć się i przygotowywać do nowej roli: prymasa.
Karol Wojtyła odegrał ważną rolę w polepszeniu stosunków z Kościołem niemieckim, odbył również szereg podróży apostolskich. Paradoksalnie owo bywanie w świecie wpłynęło niewątpliwie na jego późniejszy wybór na Stolicę Piotrową.
Ojciec Święty! Nie potrzebuję mówić o naszych do Niego uczuciach i o tej synchronizacji naszego życia, zwłaszcza w ostatnich latach,
pisał Stefan Wyszyński w maju 1981 roku.
Ojcze Święty, stolica Polski ma dziś zjednoczyć się w modlitwie ołtarza z głową Kościoła, namiestnikiem Chrystusa wziętym przez wolę Bożą ze stolicy biskupiej krakowskiej na stolicę świętego Piotra.
W 1958 roku na Jasnej Górze prymas wygłosił referat na temat kapłanów. Zaraz po tym przybiegł jakiś ksiądz i prawie krzyczał: „Zawsze tak myślałem!”. Przedstawił się: „Jestem Karol Wojtyła”.
Spotykali się na Bachledówce. Starszy człowiek, z absolutną pozycją w narodzie, z młodym biskupem, który chwytał rytm tego narodu. Ksiądz prymas mówił do Wojtyły: „Liczę bardzo na Ciebie”.
W pewnym momencie było ewidentne, że prymas przygotowuje kard. Wojtyłę na swojego następcę. To był pewien proces ich spotkań, rozmów, analiz, również poza Konferencją Episkopatu.
Kardynał Wyszyński podczas konklawe – w dniu św. Jadwigi Śląskiej – podszedł do mnie i powiedział: „Jeżeli wybiorą, proszę nie odmawiać”. Odpowiedziałem: „Bardzo dziękuję”.
Prymas na początku mojego pontyfikatu powiedział: „Jeśli Bóg cię powołał, musisz wprowadzić Kościół w trzecie tysiąclecie”. Te słowa na nowo przemedytowałem i przemyślałem podczas mojego pobytu w szpitalu.
Kardynał Wyszyński służył człowiekowi i narodowi, Kościołowi i światu. A w swoim bezwzględnym oddaniu Maryi znajdował swoją duchową wolność. Był człowiekiem wolnym i uczył nas, swoich rodaków, prawdziwej wolności.
VO cóż idzie? Idzie o człowieka! O lepszego człowieka, o dobrego człowieka, o takiego człowieka, który były świadom odpowiedzialności za własne życie, za życie swojej rodziny i całego narodu.
Stefan Wyszyński do "Solidarności"
Warszawa, 1981
K
Kardynał Stefan Wyszyński czuł się odpowiedzialny za naród. Przez taki pryzmat patrzył również na działalność "Solidarności".
W momencie wybuchu strajków latem 1980 roku poparł postulaty protestujących, ale jednocześnie prosił o rozwagę. Obawiał się, że eskalacja konfliktu pomiędzy strajkującymi a władzą może doprowadzić do tragicznej w skutkach interwencji Związku Sowieckiego.
Prymas po zalegalizowaniu Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność" doradzał przywódcom ruchu. Apelował o stosowanie się do katolickiej nauki społecznej i samokształcenie. Wciąż jednak przestrzegał przed idącymi zbyt daleko postulatami politycznymi.
Istotny wpływ prymasa na ruch związkowy objawił się zwłaszcza w jego stosunku do NSZZ Rolników Indywidualnych "Solidarność". Podkreślał, że nie można dyskryminować rolników, którzy podobnie jak pracownicy przemysłowi mają "przyrodzone prawo" do zrzeszania się w związki zawodowe.
To była żelazna konsekwencja prymasa: nie dopuścić do sytuacji, które wymknęłyby się spod kontroli polskiej. Dla niego przykładem była masakra powstania węgierskiego.
Czy lepiej z narażeniem naszej wolności, życia współbraci, już dzisiaj osiągnąć postulaty najsłuszniej stawiane, czy lepiej osiągnąć coś dzisiaj, resztę odłożyć na później?
Przyszliście do człowieka, któremu kłamać nie wolno, który musi mówić prawdę, bo tylko prawda nas wyzwala. Mówiłem to często, także na spotkaniu z Edwardem Gierkiem w styczniu 1979 roku.
Pamiętajcie, że związki zawodowe, że „Solidarność” jest po to, żeby czuwać nad warunkami pracy, nad bezpieczeństwem i zdrowiem. I cokolwiek robimy, pamiętajmy, że ktoś pracuje dla nas, a my pracujemy dla innych.
Rozmawiałem z Edwardem Gierkiem i Stanisławem Kanią kilka razy i postulowałem o konieczności istnienia niezależnych, samorządnych związków zawodowych. Gierek zapewnił mnie, że nie będą przeszkadzali strajkom.
Świat zachodni jest zaskoczony tym, co robią polscy robotnicy – strajkują i modlą się, domagają się o swoje prawa, gotowi zawsze do wypełnienia swoich obowiązków.
VISame uczucia wdzięczności. Do nikogo – najmniejszego żalu. Na nikim – najmniejszego zawodu. Wszystkim pozostawiam moje serce, które nie zabiera z sobą żadnego zastrzeżenia (...).
Stefan Wyszyński do członków Rady Głównej Episkopatu Polski,
Warszawa, 22 maja 1981 r.
W
W marcu 1981 roku u kard. Stefana Wyszyńskiego został zdiagnozowany złośliwy nowotwór. Objawy nasiliły się na początku kwietnia. Mimo to prymas wciąż starał się nadal pracować, ograniczył jednak udział w publicznych uroczystościach.
Ostatnie dni prymasa upłynęły w bólu i cierpieniu. Przeczuwał, że zbliża się już kres jego życia. 12 maja zdołał koncelebrować swoją ostatnią Mszę Świętą. Później osłabł na siłach, a choroba wkroczyła w śmiertelny etap.
Przyszła wiadomość, że papież wzywa wszystkich biskupów, aby 7 czerwca oddać świat Matce Bożej. Ksiądz prymas troszkę się zasępił i powiedział: „Oj, to już chyba nie dla mnie”.
Jego wystąpienia to były wydarzenia, to były programy. Byliśmy przerażeni, gdy tak patrzyliśmy, że on odchodzi. Był w nas lęk: jak powinniśmy się zachować?
13
13 maja 1981 roku prymas znajdował się w trudnym momencie choroby. O zamachu na Jana Pawła II dowiedział się dopiero następnego dnia. Historie życia dwóch wybitnych duchownych Kościoła katolickiego ponownie splotły się ze sobą, tym razem złączone bólem i cierpieniem.
Pomimo swojego ciężkiego stanu zdrowia prymas znalazł jeszcze siłę, aby nagrać przemówienie do wiernych. Prosił w nim o modlitwę w intencji Ojca Świętego.
Dzisiaj pozostaje nam tylko jedno: wszystkie nasze osobiste cierpienia starajmy się dołączyć do tych wielkich udręk świata. Na pewno Ojciec Święty też tak to przeżywa, ażeby osobiste udręki składać w dłonie Matki Kościoła, której zawierzył na Jasnej Górze.
P
Przedmioty znajdujące się na biurku prymasa w ostatnich dniach jego życia mówią wiele o nim samym i o tym, w którym kierunku biegły jego myśli w ostatnich chwilach. Dowiedz się, jaka historia kryje się za przedmiotami, klikając na punkty.
P
Prymas Stefan Wyszyński gasł wraz z każdym kolejnym dniem choroby. W obliczu zbliżającej się śmierci przyjął 16 maja sakrament namaszczenia chorych.
Przed odejściem zdążył pożegnać się z bliskimi. Niedługo przed śmiercią zdołał podziękować za współpracę biskupom na posiedzeniu Rady Głównej Episkopatu Polski, a 25 maja odbył ostatnią rozmowę telefoniczną z Janem Pawłem II, który powracał do zdrowia w rzymskiej klinice Gemelii.
Stefan Wyszyński zmarł 28 maja 1981 roku.
Testamentu nie piszę żadnego. Przyjdą nowe czasy, wymagają one nowych świateł, nowych mocy, Bóg je da w swoim czasie… Wszystko zawierzyłem Matce Najświętszej.
Dziś o godzinie 4.40 rano, w uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego, w rezydencji arcybiskupów warszawskich zmarł Jego Eminencja kardynał Stefan Wyszyński, arcybiskup metropolita gnieźnieński i warszawski, prymas Polski.
P
Polacy tłumnie żegnali prymasa. W całym kraju odbywały się nabożeństwa żałobne, a do Warszawy ściągały tysiące wiernych, którzy chcieli towarzyszyć swojemu pasterzowi w ostatniej drodze.
Uroczystości pogrzebowe odbyły się na placu Zwycięstwa w Warszawie 31 maja. Przybyły na nie delegacje z całego świata, a sam pogrzeb przybrał formę manifestacji religijno-patriotycznej. Hołd przywódcy Kościoła katolickiego w Polsce oddali nawet komuniści, którzy wprowadzili trzydniową żałobę narodową.
Łączę się z Wami w cierpieniu i modlitwie. Pragnąłem być z Wami i osobiście oddać księdzu prymasowi ostatnią posługę. Bóg zdecydował inaczej. Niech będzie błogosławione Jego święte imię.
Nie wstydzimy się tego, że nasze serca są ściśnięte, bo to nie jest skurcz w rozpaczy ani beznadziejności i bezsile. To jest skurcz serca, kiedy człowiek z całą pewnością wie, że Bóg da siłę swojemu ludowi.
VIIPonad wszystko, co jest na świecie, ponad siły i moce materialne, ponad kodeksy praw, jedna jest potęga i prawo najważniejsze, najpierwsze i najpotrzebniejsze: Będziesz miłował!
Stefan Wyszyński, Homilia wygłoszona do mężczyzn
Niepokalanów, 21 kwietnia 1968 r.
Rozmawiałem kiedyś z cudzoziemcem, który mówił, że w Polsce ludzie są na siebie krzywi. I to wszędzie widać: w autobusach, w tramwaju. Musimy poprawić styl, styl naszego języka.
W rodzinie musimy być wyrozumiali, bo od rodziców dzieci uczą się szacunku. Jeżeli mąż ma szacunek dla żony, uszanują go dzieci jako ojca. Ale jeśli nie uszanowałby żony, to sam, choćby najgroźniejszy, szacunku nie uzyska.
Grozi nam nie głód, bo ziemia nie jest w stanie wydać wystarczających plonów. Grozi nam nieumiejętność sprawiedliwego rozdzielenia chleba i innych bogactw. I marnotrawstwo. Dlatego trzeba z tym walczyć.
Jak będzie potrzeba, będziemy chodzili pieszo. W jednej sutannie. Jak nie będziemy mogli odprawiać w świątyniach, będziemy odprawiali pod gołym niebem. Ale do końca wytrwamy.
To był naprawdę człowiek wiary, choć wydawało się, że to wielki polityk. Panowała wówczas wielka pustka w strukturze: władza i ludzie. Jedyną instancją był tu Kościół, który musiał się wypowiadać. Nikt inny nie mógł.
Są dwa źródła jego tęsknoty za wolnością: rodzinne – na przykład już w szkole podstawowej odmawiał nauki rosyjskiego – i te wynikające z jego studiów nad historią Polski.
Prymas widział maryjność nie tylko w odmawianiu różańca czy śpiewie godzinek. Chciał to przetworzyć na ruch społeczny. Stąd Jasna Góra i jej rola w życiu Polski.
Były – zwłaszcza jeśli chodzi o formy tzw. duszpasterstwa ludowego – krytyczne spojrzenia. Ale ksiądz prymas mówił, że Kościół jest przede wszystkim Ludem Bożym.
Bartłomiej Makowski, Jacek Puciato, Szymon Antosik, Izabella Mazurek
National Archives and Records Administration (111-LC-45537)
Przy pracy nad serwisem korzystano m.in. z publikacji Ewy K. Czaczkowskiej "Kardynał Wyszyński" (Warszawa 2009). Fragment wiersza "Pośród niesnasków Pan Bóg uderza…" za: J. Słowacki, "Liryki i inne wiersze", Wrocław-Warszawa 1959. Fragm. z 1 Listu do Koryntian św. Pawła za: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych (Biblia Tysiąclecia).
